In de krijgskunst is het maken van keuzes letterlijk van levensbelang. Krijgskunst is een kunst om te doden en zelf te blijven leven. In een fractie van een seconde wordt beslist over leven en dood, door jou of door een ander. Maak je een verkeerde keuze, dan ben je er geweest. Maak je geen keuze, dan volgt zo goed als zeker een vroegtijdige dood. Het leren maken van goede keuzes is in mijn optiek dan ook de essentie van een hedendaagse krijgskunst als aikido. In dit artikel ga ik in op een belangrijke keuze die iedereen in zijn aikido zoektocht maakt, namelijk het kiezen van je meester.
Na de keus voor aikido
Het begint allereerst met de keuze om bijvoorbeeld aikido te willen beoefenen. Deze keuze klinkt bedrieglijk eenvoudig. Hoe weet je nu echt of het voor jou een goede keuze is als je niet weet wat je keuze voor aikido nu eigenlijk betekent? In ieder geval is de weg die je met aikido kiest er letterlijk en figuurlijk één van vallen en opstaan. Nadat je hebt besloten aikido te gaan doen, is de volgende belangrijke stap het kiezen van een dojo, wat neerkomt op het kiezen van je meester. De praktijk leert dat de keus voor een dojo niet altijd (lees; bijna nooit) weloverwogen wordt gemaakt. Meestal is de keus voor een dojo gebaseerd op oppervlakkige criteria als bijvoorbeeld afstand, prijs, graad van de leraar of indrukwekkende bewegingen op de mat tijdens een demonstratie. Op zich ligt zo’n keuze voor de hand, gezien vanuit onze westerse* blik op zoiets als aikido en omdat je nog moet gaan beginnen met aikido terwijl je eigenlijk niet goed weet wat aikido precies is. Ook hier is het de vraag of je een goede keuze hebt gemaakt of niet. In elk geval kiest een leerling zijn meester, voldoet aan de voorwaarden daartoe, betaalt bijdragen, krijgt taken in de dojo enz.
Aikido is geen sport
Wanneer je aikido beoefent, kom je er vroeg of laat achter dat aikido meer is dan zomaar een “sport” of bewegingskunst. Aikido is niet alleen een kunst voor zelfverdediging maar vooral ook een proces van continue blijven leren, een manier van zelfontwikkeling en het vergroten van je persoonlijke effectiviteit in de wereld om je heen. Na verloop van tijd leert de aikidoka en ontwikkelt hij zich in het aikido. Je zou kunnen zeggen dat de aikidoka steeds beter goede keuzes leert maken. Zoals gezegd is dit wat mij betreft de essentie van het beoefenen van een hedendaagse krijgskunst als aikido. Met andere woorden, één van de doelstellingen van het aikido is het opleiden tot zelfstandigheid oftewel de kunst zelf stand te houden / zelfstandig te zijn. Het is dan terecht om je af te vragen of de eerder genoemde criteria (afstand, prijs, graad van de leraar, mooie moves) waarmee je je meester hebt gekozen er toe doen of werkelijk belangrijk voor je zijn. En wellicht dat je met de nieuw opgedane kennis de keuze voor een meester moet bijstellen of niet. In de praktijk komt het regelmatig voor dat de aikidoka een nieuwe (voor hem/haar op dat moment betere) meester kiest. Het afscheid nemen van een meester om in de leer te gaan bij een andere meester die beter past bij hoe jij je ontwikkelt of wilt ontwikkelen is dus een normaal en veelvoorkomend verschijnsel in aikido. Alleen al om die reden zou dit een bekend onderwerp moeten zijn bij de aikido leraren. Toch wordt dit fenomeen en de vrijheid van keuze daarbij naar mijn idee te weinig besproken. Het wordt tijd hier eerlijker en dieper op in te gaan.
Het doel van aikido
Eén van de belangrijkste doelstellingen van aikido is het opleiden tot zelfstandigheid. Het doel van de dojo daarbij is ieders persoonlijke
ontwikkeling te faciliteren. Ook in dit licht is het verlaten van een dojo dus heel normaal en feitelijk ook het doel. Je zou dit kunnen vergelijken met hoe kinderen hun familiaal milieu verlaten (zelfstandig worden). De aikidoka die zich ontwikkelt heeft als het goed gaat steeds minder behoefte aan zijn meester naarmate hij meer autonoom wordt en zijn eigen weg volgt.
Omdat we allemaal verschillend zijn, komt er een moment dat we zin hebben om onze eigen weg te volgen die niet persé de weg is van de meester die ons autonomie “do” heeft aangeleerd. Dat moment komt nu eenmaal omdat het precies het doel is van het aikido.
De mogelijkheid dat een leerling van dojo wisselt is overigens het bewijs dat het aikido geen sekte is (hierover later meer).
Vrijheid van keuze
Traditioneel is het de leerling die zijn meester kiest. Op elk moment kan de leerling, om wat voor reden dan ook, beslissen om van meester te veranderen. Over het algemeen informeert een leerling zijn meester over de reden als hij bijvoorbeeld een aanbeveling nodig heeft bij zijn nieuwe meester. In dat geval heeft de leerling er belang bij zich op een correcte manier te gedragen ten opzichte van zijn (vroegere) meester. Het komt in de praktijk echter dikwijls voor dat leerlingen van meester veranderen en hun dojo verlaten zonder hun meester in te lichten. Hiermee tonen ze direct hun gebrek aan kennis van het aikido (dat zij pretenderen te oefenen), evenals hun onbeleefdheid en gebrek aan respect aan. De vrijheid van keuze houdt in dat de leerling vrij is in het kiezen van zijn meester. Dit betekent echter niet dat een meester automatisch verplicht is de leerling te accepteren omdat de leerling beslist om samen te werken met de meester. De meester heeft net zoveel vrijheid om zijn leerlingen te kiezen.
Ik heb sterk de indruk dat sommige leraren in het aikido dit fundamentele aspect (vrijheid van keuze) niet begrijpen. Zij gaan ervan uit dat hun leerlingen hen hebben gekozen voor het leven en wel op een moment dat zij de discipline zelf nog niet eens kenden. In veel gevallen zijn deze leraren ontevreden en zelfs kwaad als hun leerlingen hen verlaten. Dit lijkt eerder te bewijzen dat de leraar iets essentieels mist in zijn benadering en begrip van aikido en dat men hem, geheel tegen de geest van aikido in, moet zien als een goeroe. Het is zelfs treurig om te zien dat dit vaak om triviale redenen en uit egocentrische en materiele motieven gebeurt; bijvoorbeeld vanwege de zorgen om minder financiële bijdragen bij het verliezen van een leerling. In dergelijke gevallen is de leraar meestal niet echt betrokken bij de ontwikkeling van de leerling. En ik vermoed dat hun leerlingen dit zeer snel doorhebben.
Het risico is dus reëel dat als de leraar de vrijheid van keuze niet respecteert, een leerling gevangen wordt in de dojo van die leraar, met als gevolg dat:
- de dojo gelijk is aan een sekte
- de leraar een goeroe is die pretendeert autonomie te doceren
- de leerling de goeroe en zijn sekte aanbidt
Er zijn drie keuzes
Wanneer een leerling zich niet meer kan vinden in het volgen van les bij zijn meester, heeft de leerling drie mogelijkheden:
- Blijven en zijn eigen ontwikkeling stoppen in de overtuiging dat het niet mogelijk is verder te groeien omdat zijn eigen meester zelf beperkingen kent.
- Onderricht volgen in een dojo die de zijne niet is; wat niet correct, oprecht en respectvol noch traditioneel is, en wat hem zeker problemen zal opleveren. (dit is wat er meestal gebeurt: leerlingen die een les in de les geven omdat ze niet dapper genoeg zijn hun eigen weg te volgen).
- Vertrekken en een meester zoeken die wel bij hem en zijn ontwikkelingsweg past.
Tot slot
Op het moment dat een aikidoka de dojo, al dan niet op een correcte manier, heeft verlaten is dit niet meer “het probleem” van de meester. Misschien begaan deze leerlingen een vergissing? Maar ook op die manier kun je leren, al zal het zeker niet de makkelijkste zijn. De leerling dient uiteraard niets meer te vragen aan zijn vroegere meester, “hij is geen lid meer van zijn dojo”.
* In het westen kennen we het meester-gezel-leerling model bij professionals in de medische wereld en in de haute cuisine. Daarnaast zien we het meester-gezel-leerling model terug bij de notaris en de kandidaat, de inspecteur en de rechercheur en de hoogleraar en de promovendus. Ondanks onze bekendheid met het meester-gezel-leerling model, wordt aikido in het westen toch vaak onterecht geassocieerd met sport en het daar bijbehorende federale model.